سالشمار رویدادهای مهم ایران باستان
سالشمار رویدادهای مهم ایران باستان:
حدود 800 هزار سال پیش: پیشینه کهن ترین ابزارهای سنگی ساخت انسان یافته شده در کشف رود خراسان.
حدود 60 هزار سال پیش: پیشینه کهن ترین اسکلت انسانی یافته شده ایران زمین در غار شانیدر کردستان.
حدود 9 هزار سال پیش: کهن ترین سفال ایران در گنج دره کرمانشاه ساخته شد.
حدود 6500 سال پیش: نخستین ابزارهای فلزی در تپه قبرستان قزوین ساخته شد.
حدود 6 تا 5 هزار سال پیش: کهن ترین شهرهای ایران در کُنار صندل جیرفت، سیلک کاشان، شهر سوخته سیستان و شوش خوزستان پدید آمدند.
2670 ق م: دودمان آوان نخستین سلسله پادشاهی شناخته شده تاریخ ایران در ایلام بنیان گذارده شد.
2250 ق م: کهن ترین سند تاریخی ایران مربوط به دولت ایلام نوشته شد.
حدود2000 ق م: مهاجران آریایی وارد آسیای میانه و شمال شرق ایران زمین شدند.
حدود 1500 ق م: نخستین مهاجران آریایی وارد شمال غرب ایران زمین شدند.
1160 ق م: شوتروک نهونته پادشاه کشورگشای ایلام این دولت را به اوج قدرت خود رساند.
حدود1100 ق م: مادها و پارس ها دو گروه بزرگ آریایی ها وارد شمال غرب ایران شدند.
843 و 836 ق م: نام پارس ها و مادها برای نخستین بار در سندهای آشوری ذکر شد.
حدود 700 ق م: دیااُکو دولت ماد را بنیان گذارد.
678 ق م: فرورتیش جانشین دیااُکو به پادشاهی رسید.
653 ق م: آشوربانیپال پادشاه آشور در نبرد رودخانه اولای پادشاه ایلام و بسیاری از سربازانش را قتل عام کرد.
653 ق م: لشکرکشی فرورتیش ضد آشوری ها شکست خورد.
646 ق م: آشوربانیپال شهر شوش را تصرف کرد و با ویران کردن شهر و قتل عام مردمش، دولت ایلام را نابود کرد.
625 ق م: هووخشتره سومین پادشاه ماد بر تخت نشست.
615 ق م: هووخشتره پادشاه نیرومند ماد به قلمرو دولت آشور لشکرکشی کرد و شهر آشور را تصرف نمود.
612 ق م: نیروهای همپیمان مادی و بابلی شهر نینوا پایتخت آشور را تصرف کردند و این دولت نیرومند را نابود کردند.
590 ق م: هووخشتره با لیدی وارد جنگی خونین شد که پس از یک خورشید گرفتگی پایان یافت.
585 ق م: هووخشتره درگذشت و پسرش آستیاگ جانشینش شد.
550 ق م: کوروش بزرگ آستیاگ را شکست داد و دولت ماد را سرنگون کرد.
843 ق م: نام پارس ها برای نخستین بار در سندهای آشوری ذکر شد.
حدود 705 ق م: تشکیل دولت کوچک پارسوماش توسط نیاکان هخامنشیان
559 ق م: آغاز پادشاهی کوروش بزرگ
550 ق م: کوروش بزرگ آستیاک واپسین پادشاه ماد را سرنگون کرد.
547 ق م: پیروزی کوروش بزرگ بر شاه لیدی
539 ق م: پیروزی کوروش بر شاه بابل و ورود بدون جنگ او و لشکریانش به شهر بابل
530 ق م: درگذشت کوروش بزرگ و جانشینی پسرش کمبوجیه
525 ق م: لشکرکشی کمبوجیه به مصر
522 ق م: مرگ کمبوجیه و به قدرت رسیدن گئومات مغ
522 ق م: داریوش بزرگ به پادشاهی هفت ماهه گئومات مغ پایان داد
522 تا 521 ق م: داریوش و سردارانش بر نُه فرمانروای شورشی پیروز شدند
حدود 517 ق م: لشکرکشی داریوش بزرگ به هندوستان
513 ق م: لشکرکشی داریوش بزرگ به اروپا
486 ق م: درگذشت داریوش بزرگ و جانشینی خشایارشا
481 ق م: لشکرکشی خشایارشا به یونان
465 ق م: ترور خشایارشا و جانشینی اردشیر اول
425 ق م: درگذشت اردشیر اول و جنگ قدرت بین شاهزادگان
423 ق م: داریوش دوم به پادشاهی رسید
405 ق م: درگذشت داریوش دوم و آغاز پادشاهی اردشیر اول
401 ق م: اردشیر اول در نبرد کوناکسا بر کوروش کوچک برادر شورشی خود پیروز شد
400 ق م: شورش مصر و جدایی آن از قلمرو هخامنشیان
386 ق م: پیروزی ایرانیان بر یونانیان و بستن پیمان صلح شاه(آنتالسیداس)
358 ق م: مرگ اردشیر دوم و جانشینی اردشیر سوم
343 ق م: اردشیر سوم مصر را به قلمرو هخامنشیان بازگرداند
338 ق م: ترور اردشیر سوم و آشفتگی اوضاع شاهنشاهی هخامنشی
336 ق م: داریوش سوم به پادشاهی رسید
334 ق م: لشکرکشی اسکندر مقدونی به قلمرو هخامنشیان
331 ق م: شکست داریوش سوم از اسکندر در جنگ گوگَمِل
330 ق م: اسکندر مردم تخت جمشید را قتل عام کرد و کاخ های هخامنشی را به آتش کشید
330 ق م: مرگ داریوش سوم و پایان شاهنشاهی هخامنشی
323 ق م: مرگ اسکندر مقدونی در بابل
322 تا 280 ق م: جنگ های داخلی بین سرداران اسکندر
312 ق م: سلوکوس یکم به طور رسمی دولت سلوکیان را پایه گذاری کرد.
حدود سال 306 ق م: سلوکوس بیشتر بخش های ایران زمین را به تصرف خود درآورد.
247 ق م: ارشک دولت اشکانی را در شمال شرق ایران بنیان گذارد.
210 ق م: آنتیوخوس سوم با لشکری بزرگ به ایران زمین حمله کرد و اشکانیان را ناچار به پذیرش فرمانروایی خود کرد.
190 ق م: آنتیوخوس سوم سلوکی در جنگ ماگنزیا از رومیان شکست خورد و دوران ناتوانی دولت سلوکی آغاز شد.
155 ق م: مهرداد یکم اشکانی سلوکیان را از غرب ایران بیرون راند.
141 ق م: مهرداد یکم اشکانی سلوکیان را از بابل بیرون راند و به خود لقب «شاهنشاه» داد.
129 ق م: فرهاد دوم اشکانی در نبرد هگمتانه شکست سختی بر آنتیوخوس هفتم سلوکی وارد آورد و سلوکیان را برای همیشه از ایران زمین بیرون راند.
124 ق م: مهرداد دوم اشکانی به پادشاهی رسید و دولت اشکانی را به اوج قدرت خود رسانید
114 ق م: تجارت ابریشم بین چین و ایران آغاز شد
63 ق م: رومیان پس از چند دهه نبرد مهرداد ششم پادشاه ایرانی پونتوس را شکست دادند و با برانداختن دولت سلوکی با اشکانیان هم مرز شدند.
53 ق م: سورنا سردار اشکانی در جنگ کرهه(حران) بر رومیان پیروز شد و کراسوس سردار رومی را کشت.
36 ق م: مارک آنتونی سردار رومی به ایران زمین لشکرکشی کرد ولی با تحمل تلفات سنگین ناچار به عقب نشینی شد.
20 ق م: نخستین پیمان صلح بین ایرانیان و رومیان بسته شد و رود فرات مرز دو دولت شناخته گردید.
51 تا 78 م: بلاش یکم پادشاه اشکانی کتاب اوستا را گردآوری کرد و از زبان و فرهنگ ایرانی پشتیبانی نمود.
114 تا 117 م: تراژان امپراتور روم با لشکر بزرگی به ایران یورش آورد ولی پس از چند سال نبرد خونین از خسرو یکم پادشاه اشکانی شکست خورد و از شدت اندوه هنگام عقب نشینی درگذشت.
165م: رومیان تیسپون پایتخت اشکانیان را تصرف کردند ولی به دلیل بیماری طاعون ناچار به عقب نشینی شدند.
217م: اردوان چهارم پادشاه اشکانی در نبرد نصیبین شکست سختی بر رومیان وارد آورد و آن ها را وادار به پرداخت غرامت هنگفتی کرد.
224 م: اردشیربابکان در نبرد هرمزدگان بر اردوان چهارم اشکانی پیروز شد و دولت اشکانی را برانداخت.
206م آغاز پادشاهی اردشیر بابکان در بخشی از پارس
220م فرمانروایی اردشیر بابکان بر سرتاسر پارس
224م پیروزی اردشیر بابکان بر اردوان چهارم اشکانی در نبرد هرمزدگان و آغاز فرمانروایی ساسانیان
233م پیروزی اردشیر بابکان بر رومیان
240م مانی پیامبر ایرانی تبلیغ دین مانوی را آغاز کرد
241م آغاز پادشاهی شاپور یکم ساسانی
244م پیروزی ایرانیان بر رومیان در نبرد میشیک و کشته شدن گوردیانوس امپراتور روم
حدود252م پیروزی شاپور یکم بر کوشان ها
253م پیروزی شاپور یکم بر رومیان در نبرد باربالیسوس
260م پیروزی شاپور یکم بر رومیان در نبرد اِدِسا؛ اسیر شدن والریانوس امپراتور روم
277م مانی به فرمان بهرام دوم و با تحریک کرتیر موبد بزرگ زرتشتی کشته شد و پیروانش سرکوب شدند
298م شکست نرسی پادشاه ساسانی از رومیان؛ پیمان نصیبین و تصرف پنج استان ایرانشهر به دست رومیان
309م کشته شدن هرمزد دوم در جنگ با عرب ها
309م آغاز پادشاهی شاپور دوم
325م شاپور دوم قبیله های عرب حمله کننده به مرزهای ایرانشهر را به شدت سرکوب کرد
338م آغاز جنگ های شاپور دوم با رومیان
358م پیروزی ایرانیان در نبرد آمیدا
363م پیروزی ایرانیان در جنگ سامرا و کشته شدن یولیانوس امپراتور روم
363م پیمان صلح دورا بین ایرانیان و رومیان بسته شد و استان های ایرانی بازپس گرفته شدند
399م آغاز پادشاهی یزدگرد یکم شاهنشاه صلح جوی ساسانی
420م پیروزی بهرام پنجم(گور) بر هپتالیان
422م بسته شدن پیمان صلح صدساله بین ایران و روم
484م کشته شدن پیروز یکم در جنگ با هپتالیان
486م جدایی کلیسای نستوری ایران از کلیسای مسیحیت روم
488 تا 531م پادشاهی قباد یکم؛ عصر بحران های داخلی و خارجی
حدود 490م مزدک تبلیغ آموزه های برابری خواهانه اش را آغاز کرد
531م آغاز پادشاهی خسرو یکم(انوشیروان)
531م کشتار و سرکوبی مزدکیان
532م پیمان صلح جاویدان بین ایرانیان و رومیان بسته شد
540م جنگ های خسرو یکم و یوستی نیانوس امپراتور کشورگشای روم آغاز شد
556م لشکرکشی خسرو یکم به شرق؛ شکست دادن و نابودی دولت هپتالیان
570م ایرانیان یمن را تصرف کردند
572م ایرانیان حمله هماهنگ رومیان و ترکان به ایران زمین را ناکام گذاشتند.
574م یوستین امپراتور روم به دلیل ناراحتی از شکست های پیاپی از ایرانیان دیوانه شد و کناره گیری کرد.
579م هرمزد چهارم به پادشاهی رسید
588م بهرام چوبین حمله بزرگ ترکان به شرق ایران زمین را ناکام گذاشت و در جنگ هرات شکست سختی بر آنان وارد آورد.
590م شورش بهرام چوبین و برکناری هرمزد چهارم
591م خسرو دوم(پرویز) با یاری رومیان، بهرام چوبین را شکست داد و بر تخت پادشاهی نشست.
602م آغاز جنگ های 25 ساله ایران و روم
604م پیروزی ایرانیان در نبرد اَرزَمون و تصرف دژ دارا
611م ایرانیان شهر انتاکیه در سوریه را تصرف کردند.
613م ضد حمله بزرگ رومیان به انتاکیه با ایستادگی دلیرانه ایرانیان شکست خورد.
613م ایرانیان شهر دمشق را تصرف کردند
614م ایرانیان فلسطین را تصرف کردند
618م ایرانیان مصر را تصرف کردند.
626م محاصره قسطنطنیه(استانبول کنونی) و ناکامی ایرانیان در تصرف شهر
627م هراکلیوس امپراتور روم با ضدحمله ای غافلگیرانه تا نزدیکی تیسپون پیشروی کرد
628م گروهی از بزرگان ایرانی خسرو دوم را از پادشاهی برکنار کردند.
628م قباد دوم(شیرویه) پادشاه شد و با رومیان صلح کرد
628 تا 632م نابسامانی و آشفتگی دولت ساسانی
632م آغاز پادشاهی یزدگرد سوم
636م(14ق) جنگ قادسیه؛ عرب های مسلمان تیسپون را تصرف کردند
638م(16ق) جنگ جلولاء
642م(21ق) جنگ نهاوند
652م(31ق) کشته شدن یزدگرد در نزدیکی مرو و برافتادن دولت ساسانی
