پنجمین کتاب از مجموعه تاریخ ایران زمین منتشر شد
مجموعه کتاب تاریخی نشر ققنوس به پس از اسلام رسید
تاریخ ایران زمین؛ از طاهریان تا آل بویه
«نخستین دولت های ایرانی پس از اسلام؛ طاهریان تا آل بویه» عنوان جلد تازه و پنجم «مجموعه تاریخ ایران زمین» است. این مجموعه را محسن جعفری، دانش آموخته تاریخ و تاریخ پژوه نیشابوری، نوشته است. پیش تر در گزارشی مفصل در 29آبان امسال چهار جلد ابتدایی این مجموعه را معرفی کردیم. اکنون پیش از تمام شدن این سال، جلد جدید این مجموعه نیز منتشر شده است که به گفته نویسنده آن، به وقایع سیاسی و فرهنگی دولت های ایرانی در سده های نخستین اسلامی می پردازد.
جعفری می گوید کتاب تازه اش در 9فصل منتشر شده است و مثل چند جلد قبلی، ابتدایش با همان دید کلی و سالشمار رویدادهای مهم آغاز می شود تا خواننده پیش از ورود به متن اصلی، با فضای کلی و اتفاق های کلیدی دوره ای که مدنظر کتاب است، آشنا شود. او در فصل نخست، چگونگی فتح ایران و روابط ایرانیان با خلفای اموی و عباسی را بررسی کرده است و در فصل های دوم تا ششم به تاریخ سیاسی پنج دودمان مهم ایرانی شامل طاهریان، صفاریان، سامانیان، زیاریان و آل بویه می پردازد. در این فصل ها، نویسنده به روابط این دولت ها و خلافت عباسی و نقشی که هر یک از آن ها در پیدایش زبان فارسی و بازسازی فرهنگ و تمدن ایرانی داشتند، توجهی ویژه کرده است.
فصل هفتم چگونگی پیدایش و شکوفایی زبان فارسی نو (دَری) را بررسی کرده است. جعفری می گوید: در این فصل رواج گسترده زبان عربی در ایران دوره عباسی واکاوی می شود، سپس روند پیدایش زبان فارسی و برآمدن نخستین شاعران فارسی سرا توضیح داده شده است. همچنین نخستین کتاب های فارسی در حوزه های ادبی، علمی و تاریخی معرفی شده اند و در پایان این فصل، زندگی فردوسی و چگونگی سرایش شاهنامه توضیح داده شده است.
به باور نویسنده، پیدایش و گسترش زبان فارسی در خراسان نتیجه حمایت امیران، وزیران و سرداران ایرانی و پشتکار شاعران و نویسندگان فارسی زبان بوده که با سرایش شاهنامه به اوج خودش رسیده است. فصل هشتم به بررسی فرهنگ و تمدن ایرانی در این دوره می پردازد و در فصل نهم نیز مهم ترین آثار معماری و هنر این دوره معرفی شده است.
طرح روی جلد کتاب «نخستین دولت های ایرانی پس از اسلام»، مقبره امیراسماعیل سامانی است که در شهر بخارای ازبکستان قرار دارد؛ شهری که جایگاهی ویژه بین فارسی زبانان دارد و از پایگاه های اصلی فرهنگ و هنر این دوره بوده است. جعفری درباره طرح جلد کتاب جدیدش می گوید: آرامگاه امیراسماعیل سامانی براساس معماری دوره ساسانی بنا شده است و بعدها الگویی برای معماری دوره های بعد شد؛ در نتیجه می شود از آن به عنوان نماد دوره گذر معماری پیش از اسلام به پس از آن یاد کرد.
هدف کتاب و چند سؤال مهم
در ادامه، بخشی از مقدمه این کتاب را می خوانیم: فتوحات عرب های مسلمان در سده هفتم میلادی از رویدادهای بسیار مهم و تأثیرگذار تاریخ جهان است؛ آن ها در مدت کوتاهی قلمرو پهناوری از خراسان تا مراکش را به تصرف خود درآوردند و در پی این رویداد، مردم تمدن های باستانی در سرزمین هایی چون عراق، سوریه، مصر، لیبی و تونس هویت فرهنگی کهن خویش را برای همیشه از دست دادند و از نظر زبانی و فرهنگی عرب شدند؛ سرزمین هایی پهناور از اقیانوس اطلس تا اروندرود که امروزه شامل یازده کشور با بیش از 300میلیون نفر جمعیت است. ایران تنها تمدن کهنی بود که بخشی از قلمرو خلافت بود، ولی امروزه بخشی از «جهان عرب» نیست؛ مردم آن همچنان پیوندهای استواری با هویت باستانی خویش دارند و فارسی زبان اداری، آموزشی و فرهنگی آنان است. این استثنای شگفت انگیز، پرسش های تاریخی بسیاری به همراه داشته است: چه شد که ایرانیان دین اسلام را پذیرفتند ولی زبان و فرهنگ عربی را نپذیرفتند؟ فرهنگ ایرانی چگونه در برابر تندباد بنیادکن فرهنگ عربی دوام آورد و خود را با ارزش ها و آموزه های اسلامی سازگار کرد؟ زبان فارسی چگونه خود را از زیر سایه سنگین زبان عربی بیرون کشید و به یکی از زبان های ادبی مهم جهان تبدیل شد؟ و از همه مهم تر، چه عوامل سیاسی و فرهنگی سبب شدند ایرانیان ایرانی بمانند، درحالی که دیگر اقوام باستانی در عراق و سوریه و شمال آفریقا عرب شدند؟
پنجمین کتاب از مجموعه «تاریخ ایران زمین» کوشیده است با بررسی تاریخ ایران در چهار سده نخستین پس از اسلام به ویژه دوره فرمانروایی دولت های ایرانی، پاسخی برای این پرسش های مهم بیابد.
